Dinin ahkâmı iki nevidir. Birincisi azimetler, ikincisi ruhsatlar. İman ve amel bakımından güçlü olan, takva ve yaşayış bakımından havas olanlar azimetlerle amel ederler. Ruhsatlarla amel etmeleri câiz olmaz. Avam için ise ruhsatlar yeterlidir, azimete zorlanmazlar.
Allah için fıkhî meseleleri ortaya koyup, Kur’an ve Sünnetten hüküm çıkaran, müminleri Allah rızasına yönelten ve şeriatın uygulamasına hizmet eden ulemanın arasında ihtilaf olmaz. Ancak “muktezay-ı hale mutabık” olarak şartların değişmesi ile libasların değişimi söz konusu olabilir. Zira hastalıklara göre ilaçlar değişir, mizaçlara göre metotlar değişir ve mevsimlere göre elbiseler değişir.
Dinin ahkâmı iki nevidir. Birincisi azimetler, ikincisi ruhsatlar. İman ve amel bakımından güçlü olan, takva ve yaşayış bakımından havas olanlar azimetlerle amel ederler. Ruhsatlarla amel etmeleri câiz olmaz. Avam için ise ruhsatlar yeterlidir, azimete zorlanmazlar. Fukaha içtihatlarında ve fetvalarında avamı günahtan ve azaptan korumak amacı ile ruhsatlarla fetva vererek onların hak ve hidayet üzere şeriat dairesi içinde amel etmelerini ve haramlara düşmemelerini sağlar. Umum ümmet “Cadde-i Kübra” dediğimiz geniş caddede gidebilir. Hususi ve dar caddelere sevk edenler avamı idlal ile yoldan çıkmalarına sebep olabilir. Ruhsatı ancak azimeti yapma gücüne sahip olmayan yapabilir. Anormal ve zor şartlarda ruhsat onun için azimet sayılır.
**
Bediüzzaman Said Nursi hazretleri “Bir fikre davet cumhur-u ulemanın kabulüne vabestedir. Yoksa davet bidattır, reddedilir” (ESDE, s. 607.) buyurarak cumhur-u ulemanın ittifak ettiği hususların esas olduğunu ifade etmiştir. “Her müstait nefsi için fetva verebilir; ancak teşrî edemez.” Umum insanları kendi dar anlayışına davet edemez. Fetvasını ve içtihadını şeriatın bir kuralı ve kanunu haline getiremez.
Avamın ve dini ahkâmı istinbat konusunda ehil olmayanın anlayışı, ihtisas ehli müçtehitlerin anlayışı yanında toz gibi kalır. Bu durumda hastanın ehil bir doktorun tavsiyesine harfi harfine uymak zorunda olduğu ve hikmetini bilmediği konuda şüphe içinde olmaması gerektiği gibi, avamın da mezhep imamlarına uyması gerekir. Hükmün sebep ve illetlerini anlaması için o konuda yıllarca ilim ve ihtisas yapması gerektiğini idrak etmelidir.
Mesela, İmam Şafii’nin “yedi yaşındaki kız çocuğuna dokunmakla abdestin bozulacağı” hükmü Kur’an-ı Kerimin “Kadınlara temasla abdest almanız gerekir” (Nisa, 4:43.) ve “Firavun oğulları boğazlıyor ve kadınları sağ bırakıyordu” (Kasas, 28:4.) ayetlerine istinat eder. Zira her iki ayette de “Nisa” tabiri kadın demektir ve çocukluk yaşında da ayetin “kadın” demesi kız çocuğuna da dokunmakla abdestin bozulacağını ifade eder. Şafii hazretleri bu hükmü hevasından değil, bilakis ayetlerin semasından çıkarmış ve içtihadını vahy-i ilâhiye istinat ettirmiştir.
**
Bütün hak mezheplerin imamları hak ve hidayet üzeredirler. Hak bir olmakla beraber şartlara göre hükmü değiştiği için bir hakikat birden fazla hüküm alabilmekte ve her hüküm de hak olabilmektedir. Bediüzzaman bunu bir bardak su misali ile izah eder. “Bir su beş muhtelif mizaçlı hastalara göre nasıl beş hüküm alır, şöyle ki: Birisine hastalığının mizacına göre, su ilaçtır, tıbben ona vaciptir. Diğer birine hastalığı için zehir gibi muzırdır; tıbben ona haramdır. Diğer birine az zarar verir; tıbben ona mekruhtur. Diğer birisine zararsız menfaat verir; tıbben ona sünnettir. Diğer birine ne zarardır, ne menfaattir; afiyetle içsin, tıbben ona mubahtır. İşte hak burada taaddüt etti. Sen diyebilir misin ki, ‘Su yalnız ilaçtır, yalnız vaciptir, başka hükmü yoktur!’ İşte bunun gibi ahkâm-ı ilâhiye, mezheplere hikmet-i ilahiyenin sevkiyle ittiba edenlere göre değişir; hem hak olarak değişir ve her biri de hak olur, maslahat olur.” (Sözler, 2004, s.788.)
Nur Talebeleri Risale-i Nurdan ve Üstatları Bediüzzaman’dan aldıkları ders ile ruhsatla değil, azimetle amel etmek durumundadır. Ta ki ekserî avam olan ehl-i imana örnek ve rehber olabilsin.
