Emanetin ehline verilemesi işlerin başına ehil olanların getirilmesi anlamına gelmektedir. Hangi iş olursa olsun ehil olana verilmediği zaman o işin güzel yapılmasından emin olamazsınız. İşlerin başında yönetim işi gelmektedir. Yönetime ehil olanların getirilmesi iyi yönetilmek için şarttır.
Emanetin ehline verilemesi işlerin başına ehil olanların getirilmesi anlamına gelmektedir. Hangi iş olursa olsun ehil olana verilmediği zaman o işin güzel yapılmasından emin olamazsınız. İşlerin başında yönetim işi gelmektedir. Yönetime ehil olanların getirilmesi iyi yönetilmek için şarttır.
Emanet geniş bir kavramdır. Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik onlar bunu yüklenmekten çekindiler, ancak onu insan yüklendi. İnsan bunun için çok zalim ve cahildir” (Ahzap, 33:72) buyurur. Bu emanetin ne olduğu konusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Ancak bu emanetin insanın yüklenmesi gerektiği mükellefiyet, yani sorumluluk olduğu konusunda ittifak vardır. (F. Razi, Tefsir, 25:235) Bu nedenle sorumluluk sahibi insan emin ve güvenilir bir insan sayılmaktadır. Peygamberimiz (sav) “Dört şeye sahip olan kimse dünyada her şeye sahiptir. Kaybettiği şeylere üzülmesine gerek yoktur. Bunlar; emaneti korumak, dilinde doğruluk, güzel ahlak ve helal kazanç” (Müsned-i Ahmed, 2:177) buyurarak emanetin sınırlarını çizmiştir.
Kur’ân-ı Kerim Allah’a inanan mü’minlerin “emanetleri ifa etmeleri ve verdikleri sözlerine sadık olmaları” ile tanındığını belirtir. (Mü’minun, 23:8; Meâric, 70:32) Allah’ın en çok sevdiği ve kullarından istediği şey de emaneti korumaları ve sözlerine sadık olmalarıdır. Peygamberimiz (sav) “Emaneti olmayanın imanı yoktur” (Müsned-i Ahmed, 3:135) buyurarak emaneti imanın gereği saymıştır. “Müslüman insanların elinden dilinden emin oldukları, canları ve malları konusunda kendisine güvenilen kişi” (Nesai, İman, 8) olduğunu açıkça belirtir. “Konuşunca yalan söylemek, emanete ihanet etmek ve söz verdiği zaman sözünden dönmek” (Buhari, İman, 24) gibi kötü huyların nifak alameti olduğunu haber vermiştir.
Kur’ân-ı Kerim “Allah emaneti ehline vermenizi, insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emrediyor” (Nisa, 4:58) buyurmaktadır. Bu ayet emanetin açıkça hükmetme, hüküm verme mevkiinde olan idareci ve hâkimleri muhatap almaktadır. (İbn-i Kesir, Tefsir, 1:516) Ayetin devamında ise iman edenlerin tamamı muhatap alınarak “Ey iman edenler! Allah’a itaat edin, peygambere ve sizden olan idarecilere yani, ulu’l emirlerinize itaat edin. Bir konuda anlaşmazlığa düşerseniz onu Allah’a ve Resulüne havale edin. Bu sizin için daha hayırlı ve sonucu en güzel olanıdır” (Nisa, 4:59) buyrulmaktadır. Bu ayette açıkça müslümanların en önemli emanet olan yönetim işine ehil olanları seçmeleri emredilmiştir. Zira “sizden olan” ifadesi “sizin seçtikleriniz” anlamını içermektedir. Bunu teyit eden peygamberimizin (sav) bu konudaki “Yönetim işi ehil olmayanlara verilirse kıyameti bekleyiniz” (Buhari, İlim, 2) hadisidir.
Yukarıdaki ayette yüce Allah öncelikli olarak Allah’ın kitabına ve peygamberin (sav) sünnetine uyulması gerektiği emrettikten sonra ulu’l-emirlere yani emir sahiplerine itaat edilmesini emretmektedir. Emir sahiplerinin ise “sizden olan” kaydı ile ehil olan seçilmiş, yani müslümanların seçtiği bir idareciye itaat edilmesini istediği anlaşılmaktadır. O idareciler de anlaşmazlıkları Allah’ın kitabına ve peygamberin (sav) sünnetine uyulmasını emretmektedir. Bu ise adalet ve hakkaniyet ölçülerine uymak, insanların haklarına riayet etmek ve haksızlık etmeyerek insanların hak ve hürriyetlerini korumayı istediği açıktır.
Peygamberimiz (sav) bu konuda ümmetine çok iyi örnek olmuştur. Devlet işlerine ve memuriyete liyakati esas almış ve layık olmayanı getirmemiştir. Ümmetine de bu konuda tavsiyelerde bulunmuş ve “Müslümanların işlerine bakan bir kimse o işi yapacak daha liyakatli biri varken bir başkasını o göreve getirirse Allah’a ve Resulüne ihanet etmiş olur” (Muhammed Cemalettin Kâsımî, Mehâsinu’t-Te’vîl, Kâhire, 5:1334) buyurmuşlardır. Halife Hz. Ömer (ra) da “Müslümanların başında bulunan bir idareci dostluk ve akrabalık hatırı için bir adamı iş başına getirirse Allah’a, Resulüne ve müslümanlara ihanet etmiş olur” buyurmuştur.
Peygamberimiz (sav) kendisine bir memuriyet ve görev isteği ile gelen kişilere “Biz işimizi isteyene ve makam düşkünlerine vermeyiz” (Buhari, Ahkâm, 1) buyurarak liyakat prensibini hatırlatır ve “layık olun ben de sizi görevlendireyim” derdi. Bu nedenle kendisinden defalarca görev isteyen seçkin sahabesi Ebu Zerr-i Gıfari’ye (ra) “Ya Ebâ Zerr! Sen zayıfsın o makam bir emanettir, sonu da kıyamette pişmanlık ve perişanlıktır. Bu görevi ancak hak edenler ve üzerine düşeni hakkıyla yapanlar kurtulabilir” (Müslim, İmaret, 16) buyurarak görev vermemiştir. Amcası Abbas (ra) bir vilayete vali olarak gitmek isteyince ona bu görevi vermemiş, engel olmuş ve vazgeçirmiştir.
“Milletin idarecileri onlara hizmet edendir” (Aclunî, Keşfu’l-Hafa, 1:155) buyuran peygamberimiz (sav) idarecilerin seçimle gelmesi konusunda sahabelerine gereken eğitimi vermiş ve her konuda onlarla istişare ederek karar vermiştir. Şanlı sahabeleri de peygamberimizden (sav) aldığı bu dersin gereğini “Hulefa-i Raşidini” seçimler iş başına getirmekle yerine getirmişlerdir.
Bediüzzaman Said Nursi hazretleri “Tebeddül-ü esmâ ile hakâik tebeddül etmez” buyurarak “Meşrutiyet, Cumhuriyet ve Demokrat/Demokrasi” kelimelerinin müsemmasının aynı olduğunu ifade etmiştir. “Meşrutiyet kelimesi yerine “Cumhuriyet ve Demokrat” kelimelerini koymuş ve içlerini de “adalet, meşveret ve kanunda inhisar-ı kuvvet” olarak doldurmuştur. (Divan-ı Harb-i Örfi, s.53)
Bediüzzaman demokrasinin istişareyi emreden iki ayetin tefsiri ve uygulaması olduğunu belirttiği gibi, “milletin idarecileri onlara hizmet edendir” (K. Hafa, 1:155) hadis-i şerifinin de demokrasinin dayanağı olduğunu “demokratlık ve hürriyet-i vicdan İslamiyetin bu kanun-i esasisine dayanabilir” (Beyanat ve Tenvirler, 25) demiştir.
