
İnsan ayrıca yeryüzünde halife olarak yaratılmış, mahlûkat emrine verilmiş ve kendisine varlıklar üzerinde tasarruf yetkisi verilmiştir. Bu yetkisini iyi kullanırsa hem dünyada hem ahirette daha iyi yaşamaya layık olur. Kötü kullanırsa mahlûkatın sahibi ve maliki olan Allah onların hakkını alır ve kişiyi cezalandırır. Sonuçta insan tam sorumsuz değildir; Allah’a karşı hesap verme durumundadır.
Allah insanı mükerrem yaratmıştır. Kendisine cüz’î irade vermiş ve onu hür yaratmıştır. İnsanı hür yarattığı, seçme ve istediğini yapma hürriyeti verdiği için fiillerinden kendisini sorumlu kılmıştır. Hayır yaparsa mükafatı, şer işlerse bu durumda da cezayı hak eder. İnsan ayrıca yeryüzünde halife olarak yaratılmış, mahlûkat emrine verilmiş ve kendisine varlıklar üzerinde tasarruf yetkisi verilmiştir. Bu yetkisini iyi kullanırsa hem dünyada hem ahirette daha iyi yaşamaya layık olur. Kötü kullanırsa mahlûkatın sahibi ve maliki olan Allah onların hakkını alır ve kişiyi cezalandırır. Sonuçta insan tam sorumsuz değildir; Allah’a karşı hesap verme durumundadır.
1. Hayat Hakkı: Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Bir insanın hayatı bütün insanların hayatına denktir” (Maide, 5:32) “Birisinin günahı ile bir başkası sorumlu olmaz” (Enam, 6:164) buyrularak insan hayatının ve şahsiyetinin değerini ortaya koymuştur. Bir insanın rızası olmadan bütün insanlık için de feda edilemez. Bir gemide bir masum on cani varsa masumun hayatını kurtarmadan o gemi hiçbir şekilde batırılmaz. Adalet-i hakikiye, yani Allah’ın adaleti buna müsaade etmez.
2. Zayıfları ve Malulleri Koruma Hakkı: Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Köre, topala, hastaya sorumluluk yoktur” (Fetih, 48:17) buyurur. Peygamberimiz (sav) hadislerinde de “Kadınlar, çocuklar ve tecavüz etmeyen din adamlarının haklarının dokunulmaz olduğunu” ilan etmiştir.
3. İnsanların Şahsiyetlerinin ve Kadınların Namuslarının Korunması: Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Alay etmeyi, dedikoduyu, zanla hüküm vermeyi ve iftirayı yasaklamıştır.” (Hucurat, 49:11-12)
4. Mü’minler Kardeş, Diğer İnsanlar ise İnsanlıkta Eşittirler: Yüce Allah “Mü’minler Kardeştir” (Hucurat, 49:10) buyururken “İnsanların da bir anne-babadan yaratıldığını” (Hucurat, 49:13) ifade eder. Böylece kimsenin kimseden üstün olmadığını söyler.
5. Masıyetten Çekinme Hakkı: Peygamberimiz (sav) “Allah’a isyanı emreden kula itaat yoktur” buyurarak körü körüne itaatin olmayacağını belirtmiştir. Yüce Allah “Hevasına uyan ve kendi zikrimizden kalbini gafil kıldığımız, işleri aşırılık olan kimseye itaat etme!” (Kehf, 18:28) ferman eder. Bu ayet herhangi bir zalimin müslümanlara imam olamayacağını, müslümanların da zalime itaat etmedikleri zaman sorumlu olmayacaklarını belirtir. “Zulme kalben meyletmek de büyük bir vebaldir.” (Hud, 11:113) Bu isyan etmek manasında anlaşılamaz. Zira isyan toplumun düzenini bozan ayrı bir zulümdür. Sadece itaat edilmez ve pasif direniş yapılır, ama tecavüz edilmez.
6. İstişare Etme ve İstişareye Katılma Hakkı: Buna “Seçme ve seçilme hakkı” da denebilir. Yüce Allah “Mü’minlerin işleri aralarında şura iledir.” (Şura, 42:38) ferman eder. Peygamberimize (sav) “Onlarla istişare et!” (Al-i İmran, 3:159) ferman eder.
7. Mülkiyet Hakkı: Yüce Allah “Birbirinizin mallarını aranızda batıl yollarla yemeyin! Ancak gönül rızası ve ticaret hariç” (Bakara, 2:188; Nisa, 4:29) buyurmaktadır.
8. Hürriyet Hakkı: Hz. Ömer (ra) “İslamda hiçbir kimse haksız yere, suçu sabit olmadıkça tutuklanamaz ve hürriyet hakkı elinden alınamaz. Allah’ın hür olarak yarattığı hiçbir insan köle yapılamaz” demiştir. Hz. Ali (ra) da “Hiç kimse eyleme geçmediği sürece fikirlerinden dolayı tutuklanamaz” demişlerdir.
9. Özel Hayatın Korunması Hakkı: Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “Kendi evlerinizden başka evlere izin almadan ve selam vermeden girmeyiniz.” (Nur, 24:27) ferman eder. Ayrıca “Tecessüs etmeyin” (Hucurat, 49:12) emreder.
10. Zulme Karşı Direnme Hakkı: Yüce Allah Kur’ânda “Allah sizin çirkin sözler söylemenizi ve sesinizi yükseltmenizi sevmez. Ancak zulme uğrayanlar müstesna” (Nisa, 4:148) buyurarak zulme uğrayanın ve canı yananın ve hakkı yenenin bağırma ve sesini yükseltme hakkı olduğunu ifade etmiştir.
11. İyilik Yapanın Yardım Alma Hakkı: Yüce Allah Kur’ân-ı Kerimde “İyilik ve takvada yardımlaşın. Kötülük ve masiyette birbirinize yardımcı olmayın” (Maide, 5:2) ferman eder.
12. Din ve Vicdan Hürriyeti ve Hakkı: Yüce Allah insanları hür bıraktığı için dine ve inanmaya zorlamaz. Akla kapı açar ihtiyarı elden almaz. İnsanların hür iradeleri ile hakkı ve imanı benimsemelerini ve kabul etmelerini ister. Bu nedenle “Dinde zorlama yoktur” (Bakara, 2:256) buyurur.
Dört Temel Ölçü:
Bir İslam bilgini kırk kitap kadar ilim ve hikmet toplamış, sonra bunlardan kendisi için dört prensip seçerek kurtuluşun bu dört prensipte olduğunu görmüş ve hayatına bu dört prensibi uygulamıştır. Bu dört prensip şunlardır:
1. Allah’tan başkasına güvenme!
2. Sırrını hiç kimseye söyleme!
3. Allah’ın sana verdikleri ile övünme!
4. İlim ve akıl yolundan ayrılma!